هنرمند انقلابی، زبان مردم است

دیگر هنرمندی كه درباره هنر انقلابی و هفتمین هفته هنر انقلاب پاسخگوی سؤالات ماست، دكتر محسن سوهانی، كارگردان، فیلمنامه‌نویس و مدیركل هنر‌های نمایشی رادیوست كه به اعتقاد وی مردمی بودن شاخصه مهم و ترازی در مقیاس فرهنگ ملی محسوب می‌شود و هر كشوری باید تلاش كند در راستای تقویت هنر مردمی كه نگه‌دارنده فرهنگ بومی و فولكلور خود است، همت داشته باشد.

وقتی از سوهانی می‌پرسیم با گذشت بیش از 40‌سال از پیروزی انقلاب آیا توانسته‌ایم به مكتبی در هنر انقلاب دست یابیم، پاسخ می‌دهد: معتقدم در این چهل و چند ساله بعد از پیروزی انقلاب روند رو به رشدی در هنر انقلاب داشته‌ایم و بارقه‌هایی نیز رقم خورده است. اما اگر بخواهیم بگوییم به یك مكتب فراگیر دست یافته‌ایم، هنوز این مهم محقق نشده‌است. البته رسیدن به این هدف، بسیار مهم و آینده‌ساز است.

وی در توضیح این مطلب می‌گوید: به نظرم یكی از بزرگ‌ترین چالش‌های كشور، توسعه نامتوازن است. از اولین جرقه‌ها و دغدغه‌های تحول‌خواهانه كه از عصر قاجار در مواجهه با كشور‌های دیگر شكل گرفت و عده‌ای برای یادگیری فنون غربی به خارج از كشور اعزام شدند، تفكری بود نظیر آنچه دكتر مجتبی مینوی از آن به كاروان معرفت یاد كرده‌اند، اما من آن‌ها را كاروان بی‌معرفتی می‌دانم. زیرا این جماعت منورالفكر به جای این كه عناصر تمدنی و فنون و دانش‌های غربی را به نفع فرهنگ ایران تسخیر كنند، از آن‌ها تقلید كردند.

سوهانی ادامه می‌دهد: چنانچه معروف است تقی‌زاده گفته بود برای پیشرفت «باید از فرق سر تا نوك پا غربی شویم» و این طرز فكر باعث شد فرهنگ ما تحت‌الشعاع قرار بگیرد و نتواند با زمینه‌های توسعه فرهنگ و هنر، متوازن و همگام پیش برود. از این‌رو هنرمندان ما پیشتر فرهنگ‌مان را در ظرف شعر و در قالب واژه و قافیه‌ها می‌ریختند كه البته بسیار اثرگذار بود.

برای مثال می‌توان از شاهكار‌هایی نظیر گلستان و بوستان سعدی و شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ و... یاد كرد كه چكیده‌ای از فرهنگ ایرانی را در خود بازتاب می‌دادند. اما در هنر‌های نوظهورتر این‌طور نشد. برای مثال تئاتر به معنای مدرن خود معمولا متون ترجمه شده و تقلیدی را به كار بست و حتی تطبیق هم در این زمینه به‌خوبی صورت نگرفت. این‌ها با روح ایرانی همخوان نبودند. برای مثال ولادیمیر در نمایشنامه «در انتظار گودو» تجربه انسان غربی در كوران جنگ جهانی بود، اما انسان ایرانی دغدغه دیگری داشت. همین‌ها باعث شد تا انسان ایرانی با این متون ارتباط شایسته برقرار نكند.

مدیر اداره‌كل هنر‌های نمایشی رادیو توضیح می‌دهد: بعد از انقلاب نیز نتوانسته‌ایم به نحو شایسته الگو‌های ایرانی را به یك سبك در هنر‌های نمایشی تبدیل كنیم. درحالی كه كشور همسایه ما نظیر تركیه از سال 2012 در زمینه سینما و سریال‌سازی فعالیت خود را با برنامه‌ریزی دقیق شروع كرد و امروز به صنعت تولید فیلم و سریال دنیا تبدیل شده و صاحب سبك شناخته می‌شود؛ بنابراین باید صاحب سبك بودن را مورد توجه ویژه قرار دهیم. البته بارقه‌ها و تلاش‌های ستودنی نیز انجام شده‌است، اما زمانی تام و تمام خواهد بود كه تبدیل به یك جریان شود.

وی در پاسخ به این سؤال كه هنر متعهد و هنر مردمی چه مشخصه‌هایی دارد، عنوان می‌كند: این هنر مخاطب عام را برای خود متصور است و قصد دارد برای طیف‌های گسترده اجتماعی هنرنمایی كند؛ بنابراین دو شكل كلی دارد. نخست آن كه هنرمندی اثر خود را با نگاه به دایره وسیع مخاطبان خلق كند و دیگری هنری كه جوشیده از بطن فرهنگ توده‌های مردم باشد. مردمی بودن شاخصه مهم و ترازی در مقیاس فرهنگ ملی محسوب می‌شود و هر كشوری باید تلاش كند در راستای تقویت هنر مردمی كه نگه‌دارنده فرهنگ بومی و فولكلور خود است، همت داشته باشد.

سوهانی خاطر نشان می‌كند: هنر از عناصر و مؤلفه‌های اصلی فرهنگ ایرانی محسوب می‌شود و هنردوستی با ذات ایرانیان عجین شده‌است. در كشورمان استعداد‌های درخشان و نخبگان هنری زیادی وجود دارند كه اگر به مسیر درست هدایت شوند، می‌توانند نقش بسیار مثبتی را برای آینده ایفا كنند. این سرمایه انسانی اگر وجود داشته باشد، می‌توان به آینده امیدوار بود. اما امیدوارم به بعد هویت محوری هنر با توجه به این كه در عصر فضای مجازی و جهانی شدن هستیم و این ماجرا، روند پرشتابی به خود گرفته و تهدیدی برای فرهنگ و هویت بومی و ملی محسوب می‌شود، نیز توجه كنیم. هنر می‌تواند نقش و رسالت خود را به‌خوبی ایفا كند. همان نقشی كه روزی در تاریخ، وقتی ایران تحت فشار تهاجم از بین رفتن فرهنگ بود توسط فردوسی از نظم كاخ بلندی به‌واسطه شاهنامه آفریده شد تا زبان و مؤلفه‌های فرهنگ ایرانی را حفظ و تداوم ببخشد. امیدوارم در عصر حاضر نیز هنرمندان این نقش را بتوانند ایفا كنند.

وی با اشاره به تاثیرگذاری هفته هنر انقلاب و با بیان این‌كه در هنر غرب زمین واژه سلبریتی وجود دارد كه پیدا كردن معادلی در زبان فارسی برای این مفهوم كار آسانی نیست، می‌گوید: سلبریتی به كسی اطلاق می‌شود كه آن‌قدر در میان مردم محبوب می‌شود كه آن‌ها او را الگو قرار می‌دهند. ما در فرهنگ دینی و ملی خود مفهوم «اسوه» را داریم. به معنای كسی كه نه فقط به‌دلیل ویژگی‌های ظاهری كه به‌دلیل شاخصه‌های باطنی مورد توجه قرار می‌گیرد. هفته هنر انقلاب به نوعی اسوه‌های هنر انقلاب را معرفی می‌كند و باعث می‌شود جوانان از آن‌ها تاسی بگیرند و راهشان را الگوی خود قرار بدهند تا آن‌ها نیز بعد‌ها در صدر هنر انقلاب قرار بگیرند. این نوع تشویق‌ها ماهیتا مبارك است.